Не требаше ти да бидеш ударната вест. Требаше тоа место да и припадне на една македоно-астрономска културна случка – требаше да јават дека не една ѕвезда, туку цело соѕвездие се сронило од небото на македонската книжевност, дека се сторило прав и пепел земна, како што знаеше да каже уште еден великан, твој другар, Анте Поповски. Оти ти беше соѕвездие за нашата книжевност, магистрална изохипса на нашата духовна карта
Палавев пиев пеев
Зборој сеев ветрој жнеев
Најбогатник божем некој
цел се раздадов на веков
(Гане Тодоровски: Епитаф)
Дојде душовадникот. Вистинскиот. Дојде во саботата и на овој епитаф, напишан на хартија, му даде камена вредност, ја скамени хартијата. Ти, драг мој Гане (првпат не Ти велам „професоре“, оти демонстративно одбивам да ми бидеш професор по смрт, кога веќе ми беше професор по живот), како и многумина други великани, почина без да умреш. Ти всушност, дури и не почина, затоа што не може да почине некој што палавее во јазикот, некој што создава нови зборови, кова неологизми, ги расковува старите зборови што му останале во наследство од дедо-прадедо и ги прековува. Кога би се случило да умре Тој некој што на јазикот му ја дава душата, би требало да се каже дека и јазикот умрел. Умре дел од Палавецот што си игра со јазикот. А ти беше служител на Тој некој во јазикот. Ти беше еден од малкутемина што преостанаа, еден од тие што на македонскиот јазик му ја даваа душата, го негуваа и дење и ноќе, и на улица и во кафеана и во амфитеатар, и при ПЦОСТИ И НЕЖНОСТИ и при СПОКОЕН ЧЕКОР и при ТРЕВОЖНИ ЗВУЦИ , го негуваше тој јазик како мало дете, неродено уште во рацете Исусови. Не знам дали си го читал Слотердајк (не ги сакаше ти многу постмодернистите, ти личеа на „ебиветри“ и „шалабајзери“), но тој мене ме научи да разберам што ти всушност цело време работиш, а јас не го разбирав: ме научи, како и ти со жив опит, дека човек не се раѓа во гинеколошко-акушерска клиника, туку во својот јазик. Но Слотердајк не напиша, а и ти никогаш не ни кажа: ако човек се раѓа во својот јазик, каде тогаш умира? Умира ли надвор од јазикот, од својата татковина? И дали затоа напиша ти дека „Смртта е само чин на обично предавство“, оти да се умре безгласен, без јазик, значи да се умре без Татковина?
Ох, палав човеку што ГЛАГОЛИ – Слово меѓу гласовите, морфемите и зборовите на својот јазик! Колку само нé натажи сите нас, кои те јадевме како леб Христов, колку ни го снеубаве денот во саботата! Знаевме да муабетиме, да се потскараме, дури и луто да се спротивставиме, на работ од полемика да бидеме (поради некои што нам, на помладите, ни се чинеа недугави а тебе стамени); па сепак нé натажи. Има денови кога човек сфаќа дека не го ценел она што го имал додека било крај него и дека одеднаш прогледува, ја сфаќа неговата вредност, ама кога го губи. Во неделата, еден ден откако реши горко да се пошегуваш со нас, сите телевизии како прва вест јавија дека си починал. Но да ми простиш, не требаше ти да бидеш ударната вест. Требаше тоа место да и припадне на една македоно-астрономска културна случка – требаше да јават дека не една ѕвезда, туку цело соѕвездие се сронило од небото на македонската книжевност, дека се сторило прав и пепел земна, како што знаеше да каже уште еден великан, твој другар, Анте Поповски. Оти ти беше соѕвездие за нашата книжевност, магистрална изохипса на нашата духовна карта; ти беше човек-епоха, од форматот на Шеноа или Матош (и тие беа изврзани како тебе со сите и со сешто од нивната епоха); ти беше родител на многу нови, помлади поетски маглини. Го слушам и сега ехото на твојот глас кај многумина најмлади и млади поети, и уште долго ќе ги слушам, оти не може да умре играта во јазикот, никогаш.
Боему, скопјанецу, поету на делникот и на сите наши велики македонски празници и тажници, на сите наши подеми и падови: нé напушти тогаш кога литературата за некои станува, како што знаеше да кажеш ти - не секундарна, туку веќе терцијална стопанска гранка, кога веќе зборот е обезборен, а знакот обезначен. Кога сите пишуваат, а ретко кој напишува. Кога и ГОЛ И ГОРД стоиш пред еден суров свет, за кој ти секогаш, макар и во љубовна или интимна песна знаеше да уфрлиш понекој ред, да му се насмееш и наругаш. „Но молкот но молкот / зарем е нашата племенска одлика / што ни ја кити крвта / и ни ја насочува судбата“, знаеше да грмнеш во бол и гнев. Знаеше и вака, кога кажуваше социјални стихови за гастербајтерката од твојата улица: „Уште петиците да им ги оближеше / На оние мижитрепкај празноглавци / Дебелогазевци арамолепци севезден што им се дреме/ Мршојадци сештојадци никаквеци доушници / До што да беше конкурс ај трчај потпрашај / До кај да беше големец моли го та не домоли го.“ Ти беше глас на Рацина, на Вапцаров, на Смирненски, на Матош, на Ујевиќ и на другите боеми, на Крањчевиќ и на другите поетски пророци навредени до непроштевање од слепиот народ што го водат, ти беше и Шимиќ кога си го пишуваше епитафот (мислам два-три напиша) и ѕиркаше дали има нешто зад каменот закопан над челото и телото. Ти беше човек-каламбур, кој напиша: „О, Гане Гане, Оган е Гане“. И уште: „Ура Гане, ураган е Гане“. Ги всели и обичните, дури и „безобразните“ зборови во светиот храм на поезијата, што многумина го толкуваа како скаредност и антипоетичност, без да знаат дека поезијата, покрај тоа што гали, знае и да боли! И дека таа не е само иљач, туку и болест. И за неа треба лек!
А она што во овој миг најмногу боли е тоа што твоето отсуство е најприсутното нешто. Замина ти, можеби последниот од великаните на македонската култура, за кои и пееше и им посветуваше песни: Гешо, Жоро (Божиков), Анте, Петре, Варош, Солев, Митрев... Па сепак: светот и денес свети под силното сонце. Ден е, делник, твој ден. „Овде врз оваа педа земја питомина да плодиме / Овдека мајко овдека повторно роди ме. / Ако сме луѓе од ред кај џенем уште очи бараме / Семето сончево нас ќе нé зголеми“. Тој завет им го остави на Македонците, на твоите писатели–следбеници. Остави уште многу, но само еден помнам за ова лудо време кога некој сака да си игра каламбур со имињата на народите, да ги прековува и преименува: „Дај да се преименуваме / во икс и ипсилон / Та да нé толкуваат поедноставно - / со дигитрони / А ние како знаци поспокојно / да туркаме и нуркаме / по изохипсите и изобатите / на сопствените Вавилони.“
Слушате ли политичари? Слушате ли, обични луѓе? Слушате ли, наставници што ќе го предавате и натаму Ганета по гимназиумите и реформираните средни школи? Погледнете на небото: едно соѕвездие нема. На него уште долго ќе го гледаме отсуството на ѕвездите што го сочинуваа. Во тоа е утехата, ако утеха не е само обичен збор, како и животот.
Наслови на стихозбирки од Гане
П.С. Ги молам читателите да не испраќаат е-коментари на оваа моја колумна-емоција.
Авторот е универзитетски професор и писател
Автор: Венко Андоновски
Друго:
Гане Тодоровски: