Букурешкиот договор е пример како не треба да се прави меѓународен договор
Годинава престанува важноста на Букурешкиот договор, еден од многуте договори со кои е распарчена и поделена Македонија. Проф. д-р Ванче Стојчев, кој почина во 2009 година, автор на книгата „Букурешкиот договор и поделбата на Македонија во 1913 година“, долги години работеше на оваа студија користејќи многубројни оригинални документи, билатерални договори и меѓународни конференции кои му претходеле на Букурешкиот договор, собирани од најзначајните државни архиви кои ја чуваат архивската документација за Македонија.
- Букурешкиот договор е пример како не треба да се прави меѓународен договор, пример како се измамени народите и државите, пример како се измамуваат помалите држави од соседите, а соседите од уште поголемите држави – категоричен е д-р Ванче Стојчев.
Според професорот, за разбирање на Букурешкиот договор неопходно е изучување на Берлинскиот конгрес кој му претходел, кој е суштински за Букурешкиот затоа што принципите на преговарање на Букурешкиот договор се преземени од принципите на преговарањето на Берлинскиот конгрес. При тоа особено е неопходно пошироко анализирање на членот 23 од Берлинскиот конгрес кој директно се однесува на начинот на решавањето на прашањето на териториите во Балканскиот дел на Отоманската империја кои не се решени со Берлинскиот конгрес, меѓу кои спаѓа и Македонија.
-Целиот проблем започнува со распаѓањето на Отоманската империја. Историски, еден период од 1875 до 1881 година се нарекува Источна криза. Во тој период настанале многубројни востанички па и воени движења на Балканот, а причина за тие движења бил распадот на Империјата. Овој период е значаен за македонското национално-ослободително движење заради тоа што Македонците учествувале во сите револуционерни и востанички движења и во сите војни кои што во периодот на Источната криза се воделе на Балканот. Истата година кога започнува Источната криза 1875 година почнува и Херцеговското востание во кое учествува и една легија Македонци. Година подоцна започнува, 1876, започнува и Српско-Турската војна во која учествуваат голем број Македонци меѓу кои истакнатите војводи како Иљо Малешевски, Ѓорѓија Пулевски, Христо Македонски…Ги истакнувам нив затоа што воделе чети, односно околу 2000 луѓе од Македонија учествуваат во Српско-Турската војна. Во 1877-78 година започнува и Руско-Турската војна па овие Македонци се префрлуваат во Романија каде што било зборното место за собирање на европската руска војска (имало и европска азиска војска) што говори дека во Руската војска учествуваат истите македонски војводи со свои чети. Тие го преминуваат Дунав и почнува Руско-турската војна на територијата на Бугарија. Овие македонски чети главно се претходница или извидница на руските поголеми сили и нивно тежнение е да му помогнат на бугарскиот народ да се ослободи, но исто така и рускиот и бугарскиот народ да помогне да се ослободи Македонија. И тие веднаш по ослободувањето на Софија продолжуваат кон Ќустендил за да навлезат во Македонија.Меѓутоа руската војска, наместо кон Македонија, тргнува кон Цариград (Истанбул) каде Турците се повлекуваат. По диктат на Русите на 3 март 1878 година во местото Сан Стефано е потпишана Санстефанската прелиминарна спогодба со која се ослободува Бугарија од Турција со тоа што таму останува руската војска. Таа руска војска доаѓа до Ќустендил и до Горна Џумаја, денешен Благоевград.Според оваа Санстефанска Бугарија речиси цела Македонија, освен Солун и Халкидик, влегува во состав на Санстефанска Бугарија. Но, со оглед дека руската војска дошла до Ќустендил и Горна Џумаја, територијално Македонија фактички останува под Турска управа, а само по документ е во Санстефанска Бугарија.
Ви го пренесуваме и интервјуто на новинарот Миленко Неделковски со професорот Стојчев дадено во емисијата „Лејт најт шоу“ во 2008 година.
Неделковски: Што се случува на Берлинскиот конгрес?
Проф. Стојчев: Согласно одлуките на Берлинскиот конгрес старата Бугарија добива статус на трибутарно кнежевство, источна Румелија добива статус на автономија во рамките на Отоманската империја. Турција останува на Балканот од Албанија до Тесалија. Статус на независност добиваат Црна Гора и Србија, Грција е веќе независна. За Македонија, за Тракија и за Тесалија е речено дека со членот 23 ќе им се даде статус на политичка автономија.
Неделковски: Која е суштината на членот 23?
Проф. Стојчев: Поврзан е со органскиот устав за Крит од 1868 година каде што регулира месни управни власти од месното население кои ќе ги одреди турската влада, а кога ќе се формира таа месна влада ќе побара комисија од големите сили и тогаш тоа ќе биде регуларно прифатено. Тие области ќе имаат и свој гувернер, а гувернерот треба да е христијанин. Ова за Македонија, според членот 23 од Берлинскиот конгрес, значи дека се предвидува статус на политичка автономија во рамките на Осмалиската империја. Што значи локалната управа да е македонска, христијанска со мешани органи на власта и од македонското и од турското население. Со овој член 23 Македонија е всушност размеѓена, разграничена од другите области со кои се граничи. Затоа е овој член суштински за Македонија, бидејќи сите политички активности од Берлинскиот конгрес наваму се врзани директно за членот 23. За членот 23 е врзано барањето на Димитар Поп Ѓеоргиев –Беровски за време на Кресенското востание за политичка автономија на Македонија во рамките на Империјата. За членот 23 е врзано и формирањето на Македонската револуционерна организација (ВМРО) бидејќи со тој член таа добива меѓународно правен статус. Со членот 23 исто е поставено барањето на земјите на Балканскиот сојуз во 1912 година Отоманската империја на Македонија да и даде статус на поличка автономија. Осмалиската империја одговара дека ќе и даде на Македонија таков статус во согласност со членот 23, односно дека ќе ги спроведе реформите.Но и покрај ова, сепак, Балканските сојузи одлучиле да поведат војна.
Неделковски: Тогаш, зошто толку многу се форсира Санстефанскиот договор од страна на Бугарите, за разлика од нас кои го маргинализираме Берлинскиот конгрес кој историски гледано е значаен и позитивен за Македонија?
Проф. Стојчев: Веројатно е недостаток на една научна анализа на меѓународните договори, недостаток на едно континуирано методолошко поврзување на настаните, а мислам и дека голем број на историчари не го запоставуваа овој член, туку и многу често го споменуваа. Меѓутоа, при формирањето на Македонија како автономија тој многу често се споменува, но не се споменуваше за време на Балканските војни, а јас го поврзувам со Букурешкиот договор бидејќи е тој непосредно поврзан со него затоа што на Балканските војни е поставено прашањето за автономија на Македонија во рамките на членот 23 од Берлинскиот конгрес.
Неделковски: Меѓу Берлинскиот конгрес и Букурешкиот договор има три децении? Како е можно работите едноставно да се пресликаат во едно ново историско миље?
Проф. Стојчев: Од Берлинскиот конгрес кој е одржан 1878 година а потпишан на 13 јули па до 10 август 1913 година изминуваат 35 години. За тоа време се случуваат борби на Балканскиот полуостров на христијанските народи за ослободување и за создавање на самостојни држави, а од друга страна распад на Отоманската империја, а од трета големите сили изразуваат свои интереси кон Балканскиот полуостров. Конкретно по територијата која по распадот на Отоманската империја ќе остане на балканците, но балканците треба да бидат продолжена рака на големите сили. Така, секоја од балканските држави која што изразувала претензии кон Македонија во исто време била и продолжена рака на една од големите сили- Автро-Унгарија и Русија во тоа време кои имале главен збор кога се однесува до интересите на Балканот, потоа Франција и Германија и Велика Британија. Во тој период веќе се создаваат двата големи воени сојузи –Антантата (Франција, Велика Британија и Русија) и Централните сили (Германија, Австро-Унгарија и Италија). Тие на свој начин водат борба за привлекување на Балканските држави кон овие големи сојузи. Во исто време Централните сили се борат за проширување на своите колонии и да и се спротистават на Антантата и тежнение за продор кон Исток, за што вложуваат многу средства.Во тој сплет на интереси на големите сили се појавуваат и интересите на големо државни програми на балканските земји.Сите тие големо државни програми присутни се и во почетокот на Балканските војни. Од тука и поддршката на Бугарија со разни територијални ветувања на штета на Македонија. Бугарија всушност ја води најагресивната политика за Балканските војни. Бугарија, Србија во сојуз и Грција имаат исти интереси кон иста територија – Македонија. Заради намалување на интересите на Србија, Италија и Австро-Унгарија ја создаваат Албанија, по првата Балканска војна. Тоа е уште една поголема причина постигнатите спогодби со балканскиот сојуз да се поништат, особено со Србија, за таа да бара излез на Егејското море затоа што не може на Јадранското.Заради тоа таа го крши договорот со Бугарија постигнат на 29 февруари 1912 година. Тука се бара и причина за започнување на Втората балканска војна. Сите овие војни се водат на етничка територија на Македонија, а македонците учествуваат во сите балкански сили. Се надевале дека Балканскиот сојуз, како што била и нивната пропаганда води борба за ослободување на христијаните. Но, која како тие навлегувала во Македонија (Прва Балканска војна) веднаш воспоставувала окупациона власт на територијата на Македонија на која пристигнале нејзините војски. Ревизијата на Бугарско-српскиот сојуз Бугарија не ја дозволува, па Србија во сојуз со Црна Гора и Србија војува со Бугарија. Ним им се приклучуваат и Романија и Турција, па Бугарија е доведена во ситуација да е згазена и уништена. Бара помош од Русија и Австро-Унгарија за војната а другите пак помош за поделба на Македонија.И токму Балканските војни се започнати за поделба на територии, особено за поделба на Македонија.Македонија е делена паралелно со воени дејства, како тие напредувале така биле поставувани границите. Затоа по интервенција на големите сили донесена е одлука да се прекинат борбите и да се започнат преговори за поделба на територијата, за поделба на Македонија.Преговорите започнуваат на 27 јули 1913 година. Се планирало договорот да трае многу кратко, бидејќи Бугарија е принудена да капитулира и од страв да не навлезат победниците на нејзина територија да прифати да потпише се што се барало од неа. . Затоа е прифатено преговарање во Букурешт и тоа без ситуација на мировна состојба. Ете во такви услови е донесен Букурешкиот договор со кој во 1913 година е поделена Македонија.
Неделковски: Што се случило во таа ситуација на закана и принуда?
Проф. Стојчев: Има еден измамнички аспект. Австро-Унгарија и Русија и ветувале на Бугарија да потпише тоа што ќе се бараат од неа Србија и Грција, а за возврат по завршувањето на војните тие две држави ќе бараат ревизија на договорот и ќе се исправат дотогашните грешки. Исто како што со Санстефанскиот договор се ревидирани одлуките на Берлинскиот конгрес. Од тој аспект Букурешкиот договор ја нема меѓународната важност, е краткотраен, затоа што тие морале да го потпишат тоа што го барале од нив.
Неделковски: Што мислите дали е можно Македонија некогаш да ги има сите свои делови?
Проф. Стојчев: Па ние ги имаме сите делови, само прашање е да бидат сите наши. Кон тоа се тежнее со евроинтеграциите, со тргнувањето на границите. Но за да биде Македонија она што била неопходно е свеста за националната припадност кај Македонците да се подигне на многу повисоко ниво. Имено, не е доволно да се има чувство, да се биде Македонец, туку треба да се познаваат сите белези на македонската нација.
Извор: http://toppost.mk/2013/06/23/%d0%b1%d1%83%d0%ba%d1%83%d1%80%d0%b5%d1%88%d0%ba%d0%b8%d0%be%d1%82-%d0%b4%d0%be%d0%b3%d0%be%d0%b2%d0%be%d1%80-%d0%b5-%d0%bf%d1%80%d0%b8%d0%bc%d0%b5%d1%80-%d0%ba%d0%b0%d0%ba%d0%be-%d0%bd%d0%b5-%d1%82/#more-7055