Архимандрит Симеон (Брјушвајлер)
РАЗМИСЛУВАЊА ЗА ИСКУСТВОТО НА ДУХОВНИОT ПАД НА ПРЕПОДОБНИОТ СИЛУАН АТОНСКИ
Во почетокот на дваесеттиот век, во 1905 година, во рускиот манастир Св. Пантелејмон на Света Гора, преподобниот Силуан се молел во својата ќелија, но демоните му попречувале да ја достигне чистата молитва. Тој седнал на столчето и рекол: „Господе, Ти гледаш дека сакам да Ти се молам со чист ум, но демоните не ми го дозволуваат тоа. Научи ме што треба да правам, за тие да ме остават.“ Го добил одговорот во душата: „Гордите секогаш страдаат поради демоните“. – „Господе, - рекол Силуан, - кажи ми што да правам за да се смири мојата душа?“ – Тогаш во своето срце го слушнал Божјиот одговор: „Држи го својот ум во адот и не очајувај.“
Смислата на оваа заповед не е очигледна, поради што се потреби извесни појаснувања - што претставува мошне тешка, но и неопходна задача! Тешка – затоа што, за да се разбере смислата на овие зборови на Христос во сета нивна длабочина, треба самите да го имаме истото она искуство, да се наоѓаме во истата онаа состојба во која се наоѓал оној на кој тие зборови му биле соопштени; неопходна, пак, зашто овој познат одговор, даден од Христос на преподобниот Силуан (понекогаш тоа е единственото нешто што на луѓето им е познато за тие зборови) често се цитира, но не секогаш правилно. Понекогаш тој одговор дури и нè шокира. Еднаш добив писмо од еден човек, кој напишал: „Да се држи умот во адот ... каков ужас! И притоа да не се падне во очај – тоа е невозможно! Тоа само би ме поттикнало на самоубиство.“
1. ПСИХОЛОГИЈАТА НА НАШЕТО НОВО РАЃАЊЕ
За да се разбере сакралната смисла на овие зборови, мораме да размислуваме не само преку категориите на паднатиот човек на нашата хуманистичка цивилизација, туку и „согласно психологијата на нашето второ раѓање“, според кажувањето на отец Константин Галериу, современ романски богослов. Како луѓе, родени сме во плот, но како христијани, повторно сме родени во Духот (Јован 3:6). Меѓутоа, светот, таа интелектуална и социјална средина во која живееме, толку многу влијае на нас, што ние продолжуваме да мислиме и да дејствуваме како старозаветниот човек, според „мудростите на овој свет“. Ние мораме да се погрижиме да ја развиеме во себе онаа духовна восприемчивост којашто единствено ќе ни овозможи да ја восприемаме реалноста на духовниот свет, за да ги здобиеме духовното срце, духовниот разум, духовното созерцување и, на крајот, духовниот јазик. И тогаш тоа што било таинствено и недостижно, ќе стане јасно, ќе престане да го збунува нашиот ум и да биде пречка на нашиот пат.
Да се мисли во обратна перспектива
Овој нов начин на гледање на нештата ќе доведе до тоа да почнеме да мислиме и да дејствуваме во обратна перспектива во однос на мудроста на овој свет.
Евангелието ни дава безброј примери на оваа обратна перспектива. Искрено говорејќи, сето Евангелие претставува превртување на перспективата, но јас ќе се ограничам само на Заповедите за блаженствата. Ние свикнавме на нив, ги спомнуваме на секоја Литургија, но дали разбираме во која мера тие му противречат на нашиот вообичаен начин на размислување и на дејствување? Навистина ли мислиме и живееме според нив, ако нивните барања се: Блажени се бедните по дух... Блажени се гладните... Блажени се оние што плачат... Блажени сте вие кога ќе ве срамат и прогонат... Нели е мазохизам да се бара нешто што предизвикува страдање? – Се разбира – не, зашто зад страдањата коишто доведуваат до беда, глад, солзи, прогонувања, се наѕираат одблесоците на Царството Божјо. Радувајте се и веселете се, зашто голема е вашата награда на небесата!
Не е доволно да се отфрли тврдењето на овој свет, кој вели: „Блажени се богатите“; треба да се соединат две реалности, коишто надворешно се спротивни: страдањето и блаженството. Тие треба да се обединат во нашето сознание, во спротивно нашиот пат ќе биде лажен и ние ќе бидеме далеку од вистината.
Ќе направиме уште еден чекор. Познато ви е дека централната смисла на христијанството е – Крстот; било да се работи само за крстот, или за Распетието, Христос е на крстот. Во двата случаја крстот има непосредна врска со смртта на Христос. Не ли е тоа кулминација на нашето спасение? Не, средиштето на христијанската проповед е Воскресението. „Ако Христос не воскреснал – вели апостол Павле, обраќајќи им се на Коринтјаните – тогаш празна е нашата проповед, празна е и нашата вера“ (1 Коринтјаните 15:14). Ние не ги раздвојуваме смртта и Воскресението; сета христијанска вера се протега долж оската „смрт – воскресение“. На тој начин, воопшто не претставувајќи синоним на смртта, крстот е триумфален знак на победата над неа.
Да се живее со христијанскиот парадокс
Христос минал низ смртта за да ја победи смртта и да влезе во вечен живот, и нè повикува да Го следиме: „Кој ќе ја изгуби душата своја заради мене и Евангелието, тој ќе ја спаси (Марко,8:35). Во тие зборови повторно се гледа обратната перспектива: оној којшто сака да добие – губи, а оној којшто губи – добива. Да се изгуби животот заради Христос – значи да се влезе во живот којашто не знае за смрт. Патот на спасението се определува како живот согласно Евангелските заповеди: „Одете и научете ги сите народи... и учејќи ги да пазат сè што сум ви заповедал“ (Матеј 28:19-20) и како примање на смртта при следењето на Христос: „Кој не го земе крстот свој и не оди по Мене, не е достоен за Мене“ (Матеј 10:38). Ако сакаме да бидеме спасени, ако сакаме да влеземе во вечен живот, мораме да минеме низ смртта. Се поставува прашањето: низ каква смрт и како да се умре?
Основна мера – надежта
„Да се живее за да се умре“ или „да се умре за да се живее“? – Тоа е крајната дилема којашто стои пред нас, пред секој од нас, а исто така и пред сето човештво. Христијанскиот пат го избира вториот дел од оваа алтернатива: да се умре привремено, за да се живее во вечноста. „Тоа што е задолжително – вели св. Василиј – прави го доброволно. Не штеди го својот живот, зашто ионака неизбежно ќе го изгубиш“. Таквата смрт треба да се разбере во христијанска перспектива на надежта: не станува збор за тоа да се умре заради смртта, туку да се умре заради животот. Надежда ì дава на смртта, како и на секоја христијанска аскеза, знак кој во голема мера е позитивен. Светот на надеж, на непоколеблива вера во Бога, блеска дури и во најдлабоката ноќ којашто нè опкружува од сите страни.
Се наоѓаме во Женева; ако не се лажам, девизата на тој град е Post Tenebras Lux („по темината – светлина“). Ете прекрасно сведоштво за надеж. Доколку би морал да ја протолкувам оваа девиза, би и дал две објаснувања. Во прва, повеќе материјална смисла, таа значи: „Сега е ноќ, и животот е тежок, но бидете трпеливи: наскоро ќе настапи утро, ќе биде ден и животот ќе стане полесен“. Во втора, дховна смисла, таа девиза значи: „За да се достигне вистинската светлина, прво треба да се мине низ темнина, преку откажување од лажната светлина.“ Во оваа втора смисла станува збор за наредба за доброволно влегување во темнина, како услов без кој е невозможно да се достигне вистинската Светлина, Божествена и вечна Светлина.
Како да се разбере адот
Во секојдневниот јазик зборот ад има различни значења, но тие секогаш асоцираат на идејата за страдање, за крајна несреќа, за апсурд, како што може да се види од изразите: пеколот (адот) на големите градови; мојот живот е вистински пекол.
Адот, пред сè, е царството на смртта, библиски шеол, aidos на древните Грци. Како што постојат различни видови смрт: физичка смрт и духовна смрт, постојат и различни видови ад. Поради својата смртност, сите луѓе влегуваат во адот (шеолот), но не се казнуваат сите со геена. Адот е место на кое се наоѓаат душите на грешниците. Преподобниот Андреј Критски јасно кажува: „Душите на сите луѓе, и особено на светите, минуваат ни зтоа ужасно место, но не се задржуваат таму, со исклучок на оние коишто животот го минале во негрижа“. Во таа смисла, адот е – состојба во која се наоѓаат душите по физичката смрт, но тоа не е истоветно со пресудата и со вечното страдање. За многумина, идејата за вечното страдање нема ништо заедничко со идејата за Бог како љубов и милосрдие. И тоа е вистина: адот не го создал Бог, туку самиот паднат човек.
Бог е светлина, Бог е љубов, Тој ги сака сите луѓе: „Он го остава Своето сонце да грее над лошите и над добрите, и праќа дожд на праведните и на грешните“ (Матеј 5:45). Адот не е место кадешто го нема Бога, место на кое луѓето ќе бидат далеку од Него, на кое ќе бидат лишени од Неговото присуство – зашто, сите ќе излезат пред Него, Кој е Љубов. Вдахновен од мислата на преподобниот Максим Исповедник, грчкиот богослов Никос Мицакус пишува: „Не постои место на коешто го нема Бога со Неговото творечко присуство. И проколнатите, заедно со нивниот кнез, ѓаволот, сакале тие или не, се наоѓаат во Божјо присутво, а не во темница, или на место создадено за маки и за страдање, место кадешто Бог не е присутен. Но, без оглед на тоа што не може да постои место без Божјо присуство, отфрлените воопшто не можат да ја споделат Неговата Божествена Слава, заради Која тие и ги затвориле своите души. Бог, пак, на никого не му ја затвора вратата“.
Да се каже дека сите ќе одат во адот значи дека сите ќе бидат вронети во Љубовта Божја. Но, во зависност од состојбата во која се наоѓа човекот кој се среќава со Бога, таа средба тој ќе ја восприема или како блаженство, или како адско страдање. И ако човекот, кој се претставува пред лицето на Трисветиот Бог, е зацврстен во состојба на грев, во состојба со несличност со Бога, ако тој закоравел во таквата своја состојба, тогаш сето она што од страна на спасените се доживува како светлина, како љубов, од негова страна ќе се доживува како темнина и страдање. Преподобниот Симеон Нов Богослов пишува: „Слично на тоа како што слепите – коишто не го виделе сјајното сонце, макар што од сите страни се осветлени од неговите зраци – се надвор од него, бидејќи се одвоени од него преку [недостиг на] сетило на видот; така и Божествената светлина на Троица е во „сè“, но грешниците, заклучени во темнина ... ќе бидат во неискажливи маки и страдање во векови.“
Оттука е јасно дека адот е вечен, бидејќи е вечна љубовта Божја и Божествената Светлина. Следствено, оној кој во планот на вечноста се определил да биед против Бога, нема да може никаде да се сокрие од Него. Но, не е суров Бог, не ја создал Тој темницата за оние коишто не Го сакаат, за да ги натера да страдаат подалеку од Него, туку човекот самиот страда поради Божјото присуство од кое не може да се избави.
За да го избегне адот, чија причина е самиот тој, човек треба да се подготвува да излезе пред Бога очистен и просветлен, за да не биде согорен од таа средба, за таа средба да биде вечно блаженство. Таква подготовка е аскезата, борбата со гревот и маките на покајанието.
[Архимандрит Симеон е духовник на манастирот св. Јован Предтеча (Велика Британија, Есекс), претседател на Здружението на преподобниот Силуана Атонски. Текстот е прочитан на првото пленарно заседание на здружението на 8 октомври 1994 година во Женева.]
Преземено од: (www) Альфа и Омега. № 1(27), 2001.
Подготви: д-р Драган Михајловиќ