Кој Собор е боговдахновен, а кој разбојнички? Зошто најголемите светители биле расчинети од страна на соборот епископски, и пак продолжувале да служат, без да го признаваат тоа „расчинување“?
Свети Јован Златоуст бил расчинет, и така се упокоил, но и после тоа „расчинување“ тој служел литургија и си ги вршел пастирските дејности. Исто било и со свети Атанасиј, кој бил расчинет и прогонет во Рим, каде што бил примен како епископ и кој своето духовно искуство го пренел во монаштвото на Запад. Свети Кирил бил расчинет во Ерусалим на собор во 357 година, но бил примен кај епископот во Тарс и продолжил со своите литургиски и пастирски дејности. Свети Григориј Палама бил расчинет на соборот во 1344 година, од страна на Цариградскиот патријарх Јован Калека, но не го признавал тоа беззаконие, дело на неукост и безблагодатен живот. Свети Арсениј Пароски, познатиот „коливар“, заедно со цела група негови истомисленици биле протерани од Света Гора како еретици, и во 1776 тој бил расчинет, но и покрај тоа, до крајот на животот служел Литургија, и денес црквата го слави неговиот свет спомен, а не на неговите прогонители и расчинители. Свети Нектариј Егински бил исто така наклеветен и протеран од неговата епархија од страна на соборот на епископите, а денес тој е најславен светител низ цел свет и голем чудотворец, но не и неговите прогонители. Преподобен Арсениј Бока (Романија) бил расчинет од безбожните и плашливи епископи, а годинава се подготвува негова канонизација. Што го прави соборот боговдахновен, а што разбојнички, најдобро објаснува најголемиот богослов на Светата Црква, протоерејот Јован Романидис:
Отците беа боговдахновени не само во текот на некој собор, туку и пред и по него. Соборот не ги прави отците, туку тој е сочинет од отци. Затоа е боговдахновен. Соборот, кој не е сочинет од боговдахновени, не може да биде вдахновен. Така се објаснува разликата меѓу Православните и неправославните собори.
Клуч за точно разбирање на оваа разлика како и на боговдахновеноста на отците се состојбите на просветленост и обожение, чија претпоставка е молитвата и благодатта на Светиот Дух во срцето. Тоа е суштината на спорот меѓу Палама и Варлаам во текстовите…
Разликата на видот на умствена молитва во срцето е темел на еклисиологијата од Светото Писмо и на отците. Член на телото Христово и храм на Утешителниот Дух е оној кој стигнал до просветление и чекори кон обожение.
Обожението е боговидение на оние кои го гледаат во несоздадената слава на Света Троица воскреснатиот Христос (на пр. 1.Кор. 15,5-8). Во текот на обожението престанува во нив непрестајната молитва и се враќа со завршувањето на боговидението. Значи во овој живот ова обожение не е само состојба надвор од случајот со Христос, кој ја има по природа.
Различните нивоа на просветление почнуваат од „туѓи јазици“ (1.Кор. 12,28), и доаѓаат до нивото на учител (истото место). Апостолот Павле ни дава поширок опис на видовите непрестајна умствена молитва (Ефес. 5,18-20). Ги разликува молитвите и псалмите кои настануваат со Духот од оние, кои настануваат со умот (1.Кор. 14,15). Во ова разликување се должи разликата меѓу богослужението кое настанува во срцето и она, која настанува со разумот.
Во тие рамки се сфаќа пребројувањето на членовите на Црквата според редоследот на апостолот Павле. Се разбира, нагласува дека Бог го поставува секого во Црквата. Почнува со апостоли, пророци, кои стигнале до обожение, и завршува со оние кои имаат „туѓи јазици“ (1.Кор. 12,28). Овие нивоа се последица од крштението на Духот, кое се разликува од крштението со вода, како што се гледа, до денес од службите на крштевањето и на миропомазанието. Оние кои влегуваат во она набројување го сочинуваат царското свештение. Простите луѓе (1.Кор. 14,16), кои се лаици и немаат крштение на Духот не се вбројуваат од Павле меѓу членовите, кои ги постави Бог во Црквата.
Остана да се нарекува прв пророк на парохијата епископот и останатите презвитери, додека на почетокот беше вообичаено сите да се нарекуваат презвитери. Забележете дека Црквата во Коринт имаше барем пет пророци (1.Кор. 14,29). Не го интересираат Павле толку имињата епископ или презвитер, штом, како пророци, ги смета заедно со апостолите, како темели на Црквата (Ефес. 2,20). Нивното ракополагање, како во случајот со апостолите, беше директно од Христа преку обожението (Ефес. 3,5) и во продолжение преку признавањето на ова обожение од другите обожени. Црквата имаше како паралелно дело да ја штити државата од псевдолекарите, т.е. од еретиците. Помесните и Вселенските собори се грижеа токму за тоа. Во записниците на Вселенските собори ја наоѓаме фразата: „Се најде за добро на Светиот Дух и нам“. Тоа го велеа оние кои се наоѓаа на овие Собори, бидејќи, поседуваа умствена молитва, преку која добиваа информации за вистината на одлуките кои ги донесуваа.
Но, денес, кога се изретчи умствената молитва кај епископите, ако се собере Соборот од епископите и на почетокот сите ако станат и повикаат заедно: „Цару небесен, Утешителу Духу на вистината, Кој си насекаде и сѐ исполнуваш…“, ќе дојде ли задолжително Светиот Дух за да ги просветли? Бидејќи, значи, тие се канонски епископи и се собираат на Собор и се молат? Но, Светиот Дух не дејствува така. Значи, само под овие претпоставки. Потребни се и други. Потребно е оној кој се моли веќе да ја има умствената молитва која дејствува во него, кога се моли на Соборот, за да го просветли благодатта Божја. На лажните собори насобраните ја немаа оваа молитвена состојба.
Но, старите епископи имаа такво духовно искуство и, кога се собираа како Тело, знаеја што ги известува Духот Свет во срцето за одредена тема. И, кога донесуваа одлуки, знаеја дека тие одлуки се правилни. Бидејќи се наоѓаа во состојба на просветление, додека одредени од нив беа стасале и до прославување, т.е. до обожение.
Некогаш гледаме дека во древната Црква владееше благодатниот елемент (т.е. владееја членовите кои имаа дарови на Светиот Дух), додека институционалните елементи, т.е. типичните црковни и административни квалификации следеа потоа. Тоа е јасно и во Новиот Завет и во древната Црква и кај великите отци на Вселенските соборо, од Првиот Вселенски (4 век) сѐ до Деветтиот Вселенски собор, кој се случи во времето на свети Григориј Палама (14 век).
