ДЕЛО ЗА ДУХОВНА РАДОСТ И ИСТОРИЈА[1]
Најнапред би сакал, од името на браќата архиереи, свештенослужителите и сите присутни гости, да му заблагодарам на домаќинот - Неговото високопреосвештенство, Митрополитот Повардарски г. Агатангел, за поканата да бидеме заедно на денешнава духовна радост. Се собравме да го благословиме новото руво на овој велелепен храм и молитвено да Му заблагодариме на Бога што и во овие тешки времиња, времиња со многу искушенија, ни даде можност за духовно освежување и надградување.
Преосветувајќи го денес овој храм, прилика е да се потсетиме и на времето кога е тој граден (1874 г.) и на условите и невремињата во кои истиот е изграден. Да се прашаме – каква вера, каква храброст, какви сили и можности – духовни и материјални, имаа тогашните велешани, та успеале да го изградат овој храм, посветен на Мајката Божја, Пресвета Богородица, како и другите – „Свети Спас“ (XIX век) и „Свети Пантелејмон“ (1840 г.), кои се подигнати врз темели на поранешни цркви. Сите тие, како и оние околу Велес, говорат за богољубивите и охристовени души на тогашните велешки верници. Тие сведочат дека градот Велес не бил само град Киприли – град мост, само град на значајни сообраќајници, град на занаетчии и трговци, на преродбеници и книгољупци, на грнчари и гемиџии, туку бил и град на духовници, град со богољубив и црквољубив род, град со богат и буден црковно-национален живот. Тогашните велешани се пример дека за Бога не се дава и не се гради во Негово име само кога сме економски и материјално силни, туку кога духовно сме најбогати! На Бога не Му даваме кога Бога во себе не Го носиме, туку тогаш кога за Него живееме!
Знаејќи ја местоположбата на Велес и имајќи ги предвид височинките на кои некогаш се изградени споменатите цркви, треба да истакнеме дека велешките храмови восхитуваат не само со својата големина, туку и со своето велелепие во поглед на архитектурата и уметноста. Но, она што е особено значајно и карактеристично за православниот народ во Велес е фактот што и сегашниве велешани продолжуваат по примерот на постарите: и денес се гради нов соборен храм, а, еве, денес го преосветивме овој целосно возобновен и украсен храм. Денес е прекрасна прилика да се пофали делото на вашите раце, делото на вашата вера. Пред сите сакам да ја истакнам ангажираноста и посветеноста на Неговото високопреосвештенство, митрополитот г. Агатангел, како и на велешкото свештенство и благочестивот народ и сите што на свој начин се вградија во ова богољубиво и родољубиво дело: и мајсторите, и зографите и сите кои дадоа придонес за ние денес да имаме ден за ретка духовна радост и дело за историја.
Храмовите, тие свети градби, посветени на Бога и на Неговите светии, биле најцврстиот бедем и потпора за нашиот народ. Ако ја прелистаме нашата историја, поблиска или подалечна, ќе видиме дека сите освојувачи или непријатели на нашиот народ, кога сакале да го покорат и духовно да го освојат, најпрво и најсилно удирале во најглавните градби и во најдлабоките темели, удирале и ги уривале домовите Божји и сенародни – храмовите, црквите и манастирите наши. Зарем Светиклиментовиот манастир на Плаошник случајно го срамниле со земјата, а Света Софија ја претвориле во друговерен молитвен дом? А, зарем скопските цркви „Света Троица“, „Свети Никола“, „Свети Ѓорѓи“ – Горга, и неколкуте на Калето, како и оние по другите градови („Св. Никола“ во Битола, „Св. Илија“ во Штип, манастирот „Пресвета Богородица“ во Тетово...), ги урнале со некоја друга цел? Зарем и затрупувањето на велешкиот манастир „Свети Димитриј“ било со друга цел? Или, пак, зарем случајни беа, по укинувањето на древната Охридска архиепископија, пропагандите на соседните народи, кои токму преку Црквите сакаа да ги реализираат своите големодржавни однародувачки мисии и стратегии во Македонија? Знаеле освојувачите и поробителите дека духовниот е најтежок јарем и дека духовното освојување, всушност, носи за нив најдобри резултати. Имале предвид дека и најмногу ќе нè заболат злочините и раните направени по духовниот организам на македонското тело, па затоа таму и најмногу удирале.
Така било низ вековите, така, за жал, е и во наше време. Зарем сардисувањето и уривањето на Лешочкиот манастир, како и безмилосното уништување во Матејче и во десетина други цркви и манастири, се разликува од оние на Османлиите, како и ова последново со реконструираната црква за музеј на Скопското кале? Исто така, не е ли удар по македонскиот идентитет и начин за бришење на македонското постоење и повеќе децениското уривање и уништувањето на македонските цркви и надгробни споменици, како и промената на топонимите во Северна Грција? Исто така, и неприфаќањето на Македонската православна црква – возобновената Охридска архиепископија, како Црква на македонскиот народ, не е подалеку од желбата на соседите кои, неприфаќајќи нè, сакаат духовно да нè изолираат и обезличат како православен народ. Но, длабоки се духовните корени и цврсти се темелите на нашите градби и долга е историјата на нашето постоење. Ќе истраеме и ќе се одбраниме, зашто вистината е на наша страна, а, веруваме, и Бог е со нас!
Храмовите, односно црквите, имаат повеќенаменско значење. Но, пред сè, тие се места за средба на луѓето со Бога, место за разговор на човечката душа со Бога, место за молитва и место за духовна утеха и радување. И не само тоа! – Храмовите се места каде што треба да се чувствуваме најблиски еден со друг, места кеде што меѓусебното единство и заедништвото со Бога е најцврстата алка што нè поврзува. Тоа чувство и тоа доживување на единството меѓу христијанските народи се протега веќе дваесет столетија. Првите христијански заедници (сп. Дела 2, 44-47), биле и остануваат пример и за денес – да се трудиме и грижиме и да придонесуваме за единство меѓу нас како христијански народ.
Светата Црква постојано повикува на единство, на единство со Бога и на единство меѓу луѓето. И колку сме поблизу до Бога, толку повеќе ќе бидеме поблиски меѓу себе. А ова наше време, можеби како ниедно друго бара од нас конечно да сфатиме дека без национално единство, без меѓусебно почитување, без заедничка грижа за македонските интереси, без бранење на духовното, националното, културното, историското и на сè што е наше македонско – нема иднина и опстојување за никого меѓу нас. Затоа, и на овој ден и од ова свето место повикуваме на помирување меѓу нашиот народ, повикуваме да ја разбереме како народ древната библиска порака за тоа колку е убаво и колку е мило браќата да живеат сложно (Пс. 132, 1). И богоугодно и родољубиво е ако така постапуваме, зашто е потребно, во овие тешки времиња за нашиот народ, Држава и Црква, да бидеме единствени во ставовите и бранењето на македонското име и идентитет, во борбата за зачувување на сите наши институции и придобивки. Време е да се поучиме од историјата дека делбите обично носат несреќи и кобат зли времиња. А нам, на Македонците, доста ни се и делби и селидби, и несреќи и црнини... Да им се вратиме на вистинските вредности. Човечки е да погрешиме, но како христијански народ потребно е и да се покаеме и поправиме, да простиме и да побараме да ни простат.
Денешниов евангелски пример со непослушниот син, кому му е посветена оваа подготвителна недела пред Велигденскиот пост (Лк 15, 11-32), нека пробуди во секого од нас желба да го повлечеме и поправиме секој нас погрешен чекор и одлука, и секој наш упатен збор, па и мисла против другиот... Голема радост е за небото кога се каеме и поправаме, кога од своите беспаќа се враќаме на вистинскиот пат.
Храмот – тоа духовно лечилиште, ја има таа можност од секого од нас да направи подобар и поправеден, да изгради личност полезна и за Црквата, и за општеството и за пред Бога. Со овој целосно возобновен прекрасен храм, со оној новиот, како и со другите во градот и неговата околина, велешани добиваат можност за уште поголем и побогат духовен живот, добиваат свети места каде што ќе продолжат да се учат на верата и ќе Го сретнуваат и примаат Бога.
Денешново преосветување нека ни е честито, благословено и вечно!
Дај Боже сили и во „Свети Пантелејмон“ да се освежи неповторливата убавина!
Дај Боже насекаде каде што треба, да градиме и надградуваме, да ги чуваме и обновуваме градбите со кои сме опстоиле и нè препознаваат, а за доброто на нашиот народ и Црквата, за доброто на трајните вредности во нашата Татковина - Македонија. Амин!
[1] Слово, одржано на светата Литургија, при преосветувањето на храмот „Пресвета Богородица“ во Велес, на 20. 02. 2011 година.
