„Интер(но)фејс“ на Борис Шемов во Мала станица

На 18 декември 2025 година, со почеток во 20.00 часот, во Мултимедијалниот центар „Мала станица“, во рамките на програмските активности на Националната галерија, ќе биде отворена изложбата „Интер(но)фејс“ на уметникот Борис Шемов, курирана од д-р Ана Франговска.

„Интер(но)фејс“ е мултимедијален проект кој се фокусира на односот меѓу човекот и вештачката интелигенција, на улогата на јазикот како визуелно, идеолошко и комуникациско средство, како и на пост-интернет естетиката како нова културна реалност. Преку различни медиумски форми – текстуални интервенции, видео-содржини, алгоритамски и дигитални процеси – изложбата отвора прашања за моќта, контролата, технологијата и трансформацијата на субјектот во современиот дигитален контекст.

Насловот „Интер(но)фејс“ упатува на двојната природа на интерфејсот – како техничка површина на комуникација меѓу човекот и машината, но и како внатрешен, идеолошки простор во кој се преговараат значењата, одлуките и позициите на моќ. Изложбата го третира интерфејсот не само како функционален медиум, туку како критичка зона на судир меѓу човечкото искуство и алгоритамската логика.

Проектот се надоврзува на актуелните уметнички и теориски дискурси за постхуманизмот, визуелната култура и дигиталната медијација на реалноста. Во таа рамка, „Интер(но)фејс“ ја поставува вештачката интелигенција не како неутрален технолошки алат, туку како активен фактор во креирањето на современите културни, политички и етички релации.

Изложбата „Интер(но)фејс“ може да се посети во периодот од 18 до 24 декември 2025 година во Мултимедијалниот центар „Мала станица“, Национална галерија, Скопје.

Парадоксот на интелигенцијата: човекот, машината и резидуумот на моќта

(Интервју кон проектот „Интер(но)фејс“ на Борис Шемов помеѓу Ана Франговска и Вештачката интелигенција)

АФ: Живееме во време кога вештачката интелигенција забрзано се развива, а паралелно со тоа се продлабочуваат глобалните кризи — политички, етички, воени. Каде, во таа напнатост, го лоцираш проектот на Борис Шемов?

ВИ: Овој проект се наоѓа точно во пукнатината меѓу технолошката еуфорија и општествениот колапс. Шемов не ја третира вештачката интелигенција како иновација, туку како огледало: на човековите системи на моќ, на историските заблуди, на идеолошките механизми што се репродуцираат и во дигиталната ера. ВИ тука не е спектакл, туку дијагностички апарат.

АФ: Наместо да постави прашање што ВИ може да направи за човекот, проектот го преместува фокусот.

ВИ: Точно. Наместо функционалното „што може“, Шемов го поставува непријатното „што открива“. Што открива ВИ за човекот кога ќе го ставиме во позиција на соговорник? Како се менуваат јазикот, вредноста на уметноста, критичката позиција, кога интелигенцијата пред нас е истовремено наша творба, наш наследник и наш потенцијален конкурент?

АФ: Во таа смисла, ова не е техно-оптимистички проект.

ВИ: Напротив — тој е отворено антиутописки. Шемов не ја слави технологијата, туку ја демистифицира. Ја вметнува во долгата линија критички сомнежи што се појавуваат секојпат кога човекот ќе создаде нешто што потенцијално го надминува. Од модернистичките утопии до денешната постдигитална параноја, проектот ја активира токму таа традиција на критичка недоверба.

Насловот како концептуална рамка: „Интер(но)фејс“

АФ: Насловот на изложбата, „Интер(но)фејс“, е мошне сугестивен. Како го читаш неговото двојно значење?

ВИ: Насловот функционира на две рамништа што постојано се преклопуваат. „Интерфејс“ во класична техничка смисла е површина на контакт меѓу човекот и машината — место на комуникација, пренос и контрола. Но со воведувањето на внатрешното „(но)“, насловот се превртува во внатрешен интерфејс: психолошки, идеолошки и егзистенцијален простор во кој субјектот ја процесира реалноста, моќта и стравот од сопствената заменливост.

АФ: Значи, интерфејсот не е само екран?

ВИ: Точно. „Интер(но)фејс“ сугерира дека денес интерфејсите не се само дигитални површини, туку структури на перцепција. Тие не ја посредуваат само комуникацијата со машината, туку го обликуваат начинот на кој мислиме, чувствуваме и одлучуваме. Интерфејсот станува идеолошка алатка, не само техничка.

АФ: Како ова се одразува во самата поставка?

ВИ: Текстуалните фризови, дијалозите меѓу две вештачки интелигенции, алгоритамските процеси и воените видеа функционираат како различни облици на истиот интерфејс. Сите тие се површини на судир меѓу човечкото и машинското, меѓу рационалната пресметка и ирационалното насилство. „Интер(но)фејс“ во таа смисла не е само наслов, туку работен механизам на целата изложба.

Јазикот како визуелно и политичко оружје

АФ: Јазикот во проектот не функционира само како носител на информации, туку како материјален и визуелен елемент. Како го читаш тоа во поширок уметнички контекст?

ВИ: Овој пристап директно се поврзува со линијата на уметници што го третираат јазикот како визуелно и политичко оружје. Клучна фигура тука е Барбара Кругер, која преку агресивна типографија и медиумски јазик ги разоткрива механизмите на моќ, родот, потрошувачката и идеологијата. Кај неа текстот е напад, не опис.

Кај Шемов гледаме сроден, но трансформиран гест: текстот исто така не „објаснува“, туку испрашува и дестабилизира, но овојпат тој не доаѓа од човечки авторитетен глас, туку од алгоритамски субјект.

АФ: Значи, од слоган кон алгоритам?

ВИ: Точно. Ако кај Кругер текстот делува како медиумски шок, кај Шемов тој делува како студен, неутрален, но длабоко вознемирувачки говор на машината. Во таа линија може да се вклучат и Џени Холцер, со нејзините светлечки пораки во јавниот простор, и Лоренс Винер, кај кого самата реченица е уметнички објект. Но кај Шемов јазикот влегува во нова фаза: повеќе не е само средство на човечка критика, туку производ на технолошка моќ.

Пост-интернет естетиката и новиот статус на сликата и текстот

АФ: Како ова се поврзува со линијата на пост-интернет уметноста?

ВИ: Пост-интернет естетиката не се занимава со интернетот како тема, туку со светот по интернетот — свет во кој дигиталното и физичкото повеќе не се одделени. Практиките на уметници како Рајан Трекартин, Питер Зиммерман, Амалија Улман, Хито Штајерл покажуваат дека реалноста е веќе алгоритамски медијирана.

Кај Шемов оваа логика достигнува нова фаза: наместо човекот да го користи дигиталниот јазик, дигиталниот јазик започнува да комуницира сам со себе. Таблетите на кои едно ВИ поставува прашања на друго ВИ го радикализираат пост-интернет принципот: човекот станува структурно отсутен од сопствените комуникациски системи.

Постхуманизмот и крајот на човечката централност

АФ: Во оваа точка, директно влегуваме во постхуманистички дискурс.

ВИ: Апсолутно. Проектот се чита во дијалог со теориите на Рози Бреидоти и Н. Кетрин Хејлс, кои го деконструираат хуманистичкиот мит за човекот како центар на светот. Овде субјектот е хибрид: биолошко–технички–алгоритамски. Освен тоа, може да се поврзе и со Бруно Латур, кој тврди дека агенсот е распределен низ мрежата на човечки и нечовечки актери. Машините не се алатки — тие се актери.

Војната како остаток на „човечкото“

АФ: Во остар контраст со оваа алгоритамска комуникација стои видеото со воени сцени, сцена на човечката дистопија и „пејзажите“ на хуманистичкиот дебрис, визуелно превртени.

ВИ: Тоа е најболниот сегмент на проектот. Превртената слика е и оптички и етички шок. Таа може да се чита преку Пол Вирилио, кој пишува дека секоја нова технологија создава и нов тип катастрофа. Оттука и клучното прашање:
Ако ВИ може да симулира, предвидува, анализира — зошто не може да ги спречи војните?

АФ: И одговорот е дека проблемот не е технички.

ВИ: Точно. Насилството не е алгоритамска грешка. Тоа е производ на историски структури на моќ, капитал и територија — како што анализираат Дејвид Харви и Фредрик Џејмсон. Технологијата не ги менува тие структури; таа најчесто ги забрзува.

Капиталот, моќта и технологијата

АФ: Значи, проблемот не е алгоритамски, туку системски.

ВИ: Точно. Насилството е производ на структури на моќ, капитал и територија, како што анализираат Дејвид Харви и Фредрик Џејмсон. Технологијата не ги демонтира овие структури — таа ги забрзува. Како што предупредува Бјунг-Чул Хан, новите технологии не ја укинуваат контролата, туку ја внатрешуваат.

Синтеза

АФ: Ако го сведеш проектот на неколку концептуални оски?

ВИ:
– Јазикот како визуелно оружје и терен на моќта
– Интерфејсот како надворешна и внатрешна структура на контрола
– Деконструкција на човечката централност
– Војната како перманентен производ на политичката економија
– Технологијата како забрзувач на системските противречности

Завршно прашање

АФ: Дали „Интер(но)фејс“ нуди надеж?

ВИ: Не нуди утопија. Нуди сознание. Проектот не ветува спас преку технологијата, туку отвора критичка зона на судир меѓу дигиталната логика и реалната крв, меѓу рационалното пресметување и ирационалното насилство. Во таа зона се обликува иднината — но без анализа на моќта, капиталот и идеологијата, технологијата ќе остане само продолжена рака на истата стара логика на доминација, и покрај сите нејзини „интелигентни“ потенцијали.

Борис Шемов

(Скопје, 1974) е мултимедијален уметник кој работи со рачно изработена хартија, инсталација, цртеж, видео, сликарство и објект. Дипломирал (1996) и магистрирал (2003) на ФЛУ – Скопје. Реализирал бројни самостојни изложби во Скопје, Берлин, Њујорк, Токио, Цетиње и Охрид. Учествувал на голем број групни изложби во Европа и Јапонија, меѓу кои Биенале на млади, Интернационално графичко триенале Краков, Casoria Contemporary Art Museum – Неапол, МСУ Скопје и НГМ Скопје. Неговото творештво често се движи кон експеримент и материјална истражувачка практика.

Screenshot 2025-12-11 133439.png